Αχ, καημένε μπαμπά

Αυτό το κείμενο είναι αφιερωμένο στον φίλο μου τον Γιάννη, ο οποίος όταν με ρώτησε αν έγραψα κάτι για τη μέρα του πατέρα και τον ρώτησα αν νομίζει ότι πρέπει να γράψω, μου απάντησε, «θα ήθελα πολύ».

Η μέρα του πατέρα υστερεί δικαίως της μέρας της μητέρας διότι δεν έχει όλο αυτό το απόθεμα σε ευαίσθητα κλισέ. Ο πατέρας είναι ένας φαινομενικά ανταγωνιστικός ρόλος αν είσαι αγόρι και, μερικές φορές, γίνεται τύραννος αν είσαι κορίτσι. Για κάποιο λόγο το όνομα και το επώνυμό του είναι η τιμή του. Η πρώτη σκέψη που έκανα σήμερα, μετά την κουβέντα για το κείμενο, για τον πατέρα μου, ήταν να τον δω να μπαίνει με τα ψώνια στο σπίτι. Και να τον θεωρώ παντοδύναμο.

Αυτό δεν ήταν καλό. Παντοδύναμος σήμαινε ότι κάποια στιγμή θα τον έβλεπα να μπαίνει με τα ψώνια στο σπίτι, να ξεχνάει κάτι, να πηγαίνει στο σούπερ μάρκετ, να τρέχει να προλάβει τυριά, να βάζει ιδιαίτερα μαθήματα ανάμεσα και ταυτοχρόνως να μου κάνει παρατηρήσεις για το γεγονός ότι δεν διαβάζω. Να γίνεται νευρικός και μέσα στο σπίτι να έχει μόνο επικριτές. Τη μάνα μου να του κάνει παρατηρήσεις για το γεγονός ότι είναι νευρικός και ότι περνάει τα νεύρα του στα παιδιά του. Πράγματι, αυτό έκανε, χωρίς σοβαρή αιτιολογία. Η πιο σοβαρή αιτιολογία ήταν εκείνη που δεν καταλαβαίναμε: η ανηλεής μάχη με τη ζωή.

 Ο πατέρας μοιάζει με έναν άλυτο γρίφο, ιδιαιτέρως αν είσαι αγόρι: με ένα πλάσμα αναίσθητο σε ό,τι αφορά τις ευαισθησίες σου, που όμως σε καθορίζει.

Και δεν είναι καθόλου αναίσθητος.

Ένας άντρας, ακόμα και εργατικός, έχει την προδιάθεση να τη βολέψει. Αυτό, βεβαίως, εξαρτάται και από παράγοντες που αφορούν στην καταγωγή, στην ανατροφή και στο κλίμα. Το βόλεμα είναι περίπου σαν την αστρονομία: η ημερομηνία γέννησης και η ώρα φαίνεται στα άστρα και η κίνηση των πλανητών, η θέση που ήταν την ώρα που είδες το πρώτο φως φέρνουν μαζί κάποιες ενδείξεις. Όμως αυτό είναι μόνο ένα κομμάτι της μοίρας και των κλίσεων, το υπόλοιπο μέρος είναι το πιο καθοριστικό, αυτά που κάνεις για να αποφύγεις το συμπαντικό δεδικασμένο, αυτό που λέμε μοίρα. Η προδιάθεση του άντρα για το βόλεμα δεν είναι ίδια με την προδιάθεση για το άραγμα: το ζητούμενο είναι να μην μπλέξει σε ζητήματα πολύπλοκα, που θα φανερώσουν την αδυναμία και την ανικανότητα για να τα ξεδιαλύνει. Εκεί έρχεται η παρουσία της γυναίκας για να απορρίψει άπαξ και διά παντός το γεγονός ότι τα πράγματα θα μείνουν απλά. Η ανδρική ευαισθησία στηρίζεται στα κρυστάλλινα συναισθήματα και η γυναικεία σε ένα βάθος, που περισσότερο φτιάχθηκε για να προστατέψει τη δυσχερή κοινωνική θέση της. Η γυναικεία ευαισθησία, ωστόσο, είναι εκείνη που προελαύνει, για να αντικαταστήσει την ανδρική απλότητα και έναν συναισθηματικό κόσμο γεμάτο απορίες, οι οποίες επειδή ακριβώς θεωρούνται εύθραυστες δεν βρίσκουν ποτέ τη θέση τους ανάμεσα στη μυική δύναμη και τα ανδρογόνα, τις ορμόνες που καταδικάζουν τον άνδρα στην αιώνια ανωριμότητα. Κι ενώ το βάθος δεν συνεπάγεται περισσότερα δικαιώματα στην ψυχική ευφράδεια από την απλότητα, η δεύτερη αντιμετωπίζεται με ρατσισμό αμετροεπή, λες και η ίδια αποτελεί τη βάση του ακαταλαβίστικου.

Ο μπαμπάς είναι αυτό το πράγμα. Γίνεται περήφανος για τα παιδιά του, ενώ η μαμά είναι ήδη. Το πρόβλημα είναι στην κατανόηση: και ο μπαμπάς είναι ήδη αλλά με τη μαμά είναι τόσο άδολο και εμφανές που πάντα υπερκαλύπτει την πατρική εκτίμηση και υπερηφάνεια. Και ενώ δεν υπάρχει μόνο ό,τι δεν βλέπουμε, αφού το μόνο που μπορούμε να διακρίνουμε είναι οι πατρικές φιλοδοξίες, τότε πρέπει να αναρωτιόμαστε για την εκτίμησή του.

Υπάρχει ήδη μία φυσική ήττα στο πατρικό αξίωμα, κάποια που δεν βλέπουμε. Μόνο όταν χάνουμε αντιλαμβανόμαστε την ειρωνεία: να είσαι ένας Άτλας, που σηκώνεις μία οικογένεια στους ώμους σου και πρέπει να την κρατήσεις αρραγή, αντιλαμβανόμενος και τελικώς αποδεχόμενος τον κυνισμό της κοινωνίας και της ίδιας της ζωής. Ξεπουλώντας την ψυχή σου για μερικές στιγμές οικογενειακής σταθερότητας που είναι συνώνυμο της ευτυχίας, τις αξίες που ορκιζόσουν ότι θα υπερασπιστείς για πάντα όταν ήσουν νέος. Με παιδιά που είναι πολύ νωρίς για να συνειδητοποιήσουν τον αγώνα που κάνεις και που, όταν μεγαλώνουν τελικώς, και ενώ συνειδητοποιούν τον αγώνα, δεν μπορούν να σου πουν πλήρως ευχαριστώ διότι είναι υποχρεωμένα να κοιτάξουν τον εαυτό τους και τη ζωή τους και να τα κοιτάς να φτιάχνονται ενώσο εσύ γερνάς και μετράς τα χρόνια που σου απομένουν.

Αχ, καημένε μπαμπά. Σπατάλησες χρόνια από τη ζωή σου στα οποία αποφάσισες να μην είσαι ο εαυτός σου, να είσαι ο σκληρός τύπος που οι γιοι σου ανταγωνίζονται και που οι κόρες σου φοβούνται. Και δεν θα μάθει ποτέ κανείς, όσα χρόνια και αν περάσουν, ότι τους αγάπησες το ίδιο και ίσως με περισσότερη ένταση, με περισσότερο πάθος και έρωτα (από εκείνα που σε κάνουν άρρωστο, που κάνουν την καρδιά σου να πονάει) με τη μαμά.

Αλλά ας είναι: ποτέ δεν το διεκδίκησες. Στον θαυμαστό κόσμο σου τα παιδιά σου είναι το νούμερο ένα. Η ανιδιοτέλειά σου δεν στηρίχθηκε στα λόγια, αλλά στις πράξεις. Το να μην το εισπράξεις, όπως αναφέρει ο νόμος της αγοράς, είναι το τελευταίο που σε απασχολεί και, εδώ που τα λέμε, δεν σε απασχολεί καν.

Είσαι η πιο αδικημένη φυσιογνωμία στην ιστορία της ανθρωπότητας. Και τι σαρκασμός, να μη σε νοιάζει.