Ο Πόλεμος των Κόσμων

Ακόμα και τώρα, 30 χρόνια και 20 μέρες από τον θάνατό του, ουδείς μπορεί να αποφανθεί με απόλυτο τρόπο αν ο Όρσον Γουέλς ήταν ιδιοφυΐα. Κλέφτης, μίμος, άθλιος στους οικονομικούς υπολογισμούς και στα πρακτικά, εγωτιστής έως κεραίας και αλαζονικός σε κάθε συμπεριφορά, μωρό στην έννοια των ανθρώπινων σχέσεων. Αλλά και με την ικανότητα της αποστήθισης ολόκληρων κατεβατών, ιδίως σαιξπηρικών, από τον Βασιλιά Ληρ μέχρι τον ΜάκΒεθ, μία δόση σουρεαλισμού και με την αδήριτη και ανεξάντλητη επιθυμία να ψάχνει για το πρωτότυπο. Στα καλά του, σε διαπερνούσε το αίσθημα της αθανασίας. Μία ζωή πελώριος, σου έδινε την αίσθηση ότι είχε πάντα είχε 20 περισσότερα κιλά από τα μιγαδικά εκατοστά του ύψους του, μία επιβλητική παρουσία που θα απελπιζόταν αν δεν είχε να φάει, να πιει και να καπνίσει. Γεννημένος το 1915, πέθανε μόνος του, ξεβρασμένος στο διαμέρισμά του την ώρα που πληκτρολογούσε για κάποια ιδέα από τις εκατοντάδες που δεν έγιναν πραγματικότητα, όπως δεν επρόκειτο και η ίδια.

Η 30η Οκτωβρίου είναι συμπαθής ημερομηνία, σε ό,τι αφορά τις επετείους. Το 1960 γεννήθηκε, με το ημερολόγιο να ρέπει προς τον Νοέμβρη, τον μήνα που το «μ» ησυχάζει επειδή βρίσκεται ξανά στο προσκήνιο, ο Ντιέγκο Μαραντόνα. Το 1974, στην Κινσάσα του Ζαΐρ, της χώρας που τώρα στον χάρτη υπάρχει ως Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό- και που το ίδιο έτος ο Ντούσαν Μπάγεβιτς, με τη φανέλα της εθνικής Γιουγκοσλαβίας, είχε κάνει χατ τρικ απέναντί της στο Μουντιάλ, ο Μοχάμεντ Αλί έριχνε νοκ άουτ τον Τζορτζ Φόρμαν σε έναν από τους δύο πιο αξιομνημόνευτους αγώνες πυγμαχίας στην ιστορία. Σόρι Τζο Λούις, Ρόκι Μαρτσιάνο, Μάικ Τάισον: ο άλλος είναι το Thrilla in Manilla, την 1η Οκτώβρη του 1975, μεταξύ του Αλί και του γαργαντούα (ενός από τους υποτιμημένους πυγμάχους από τότε που εγεννήθη το επαγγελματικό μποξ) Τζο Φρέιζερ. Ο αγώνας στο Ζαΐρ, που απογείωσε τον μύθο του μάνατζερ Ντον Κινγκ, του πρώτου παγαπόντη στο είδος, έχει την επιγραφή «Rumble in the Jungle». Η επέτειός του είναι ξεχωριστή.

Αλλά στις 30 Οκτωβρίου του 1938, δηλαδή πριν 77 χρόνια, έγινε κάτι αξεπέραστο. Οι μονές παράγραφοι συναντιούνται μεταξύ τους. Διάβαζα αυτό το κομμάτι στο ΚΤΕΛ, επιστρέφοντας από τον Βόλο και σκεφτόμουν να μπορούσα να θυμάμαι την ημερομηνία. Εντελώς τυχαία, ρίχνοντας το βλέμμα προς την τηλεόραση, βρέθηκα ενώπιόν της. Ένα «σαν σήμερα», που διαποτίστηκε με πίκρα, ίσως και με κάποια μελαγχολία, πάντως ήταν εξαιρετικά διαφωτιστικό.

Από τις 20:15 έως τις 21:30, τη Λεωφόρο Μάντισον, αριθμός 485. Στον ραδιοφωνικό σταθμό του Columbia, της εταιρείας οι ιδιοκτήτες της οποίας είχαν φθάσει σε συμφωνία με τον Όρσον Γουέλς και τον υπόλοιπο θίασο του Mercury Theatre. Η εκπομπή λεγόταν «The Mercury Theatre is on Air» και περιείχε αναγνώσματα από θεατρικά έργα και λογοτεχνία. Εκείνη τη μέρα, με τον άνθρωπο που ανέχθηκε πιο πολύ από κάθε άλλον τον Γουέλς, δηλαδή τον Τζον Χάουζμαν, στην παραγωγή, η εκπομπή άρχισε με το Piano Concerto No. 1, του Πιοτρ Ίλιτς Τσαϊκόφσκι, μετά τους τίτλους της εκπομπής. Ο Γουέλς είχε κανονίσει να διαβάσει αποσπάσματα ενός βιβλίου του συνεπώνυμού του, Χέρμπερτ Τζορτζ Γουέλς, με τίτλο «ο Πόλεμος των Κόσμων». Αλλά ποτέ πραγματικά δεν ξέρεις τι να περιμένεις από κάποιον που είναι ιδιοφυΐα με τον ίδιο τρόπο που παραμένει νήπιο (νη+ έπος, άλαλο).

Ο Όρσον Γουέλς δεν παραδέχθηκε ότι το είχε σχεδιάσει. Αν κάτι δεν επιδεχόταν αμφισβήτησης σε ό,τι αφορά το ταλέντο του, αν έπρεπε να κρατηθεί κάτι που ήταν ακαταμάχητο, αυτό ήταν η φωνή του. Τον φώναζαν «Η Σκιά» και ως τέτοια έπαιξε, άλλωστε στο σινεμά, το 1949, τον περίφημο ρόλο του Χάρι Λάιμ στον «Τρίτο Άνθρωπο». Η φωνή του ήταν διασταύρωση του πηνίου του Τέσλα με το πιάνο του Βάγκνερ. Μπορούσε να ξυπνήσει πολική αρκούδα τον Δεκέμβριο. Ήταν από μόνη της ηχητικό εφέ. Οι απειλές των γονιών στα παιδιά, ότι, «αν δεν φας το φαΐ σου θα σε βάλω να ακούσεις τον Όρσον Γουέλς στο ραδιόφωνο», ελέγχονται ως αναληθείς.

Όλα άρχισαν με μια τελευταία πληροφορία. Ότι «ένας μετεωρίτης από τον Άρη έπεσε πάνω στη γη». Η συγκεκριμένη γιορτή του Halloween στις ΗΠΑ θα εορταζόταν με τρόπο, όπως καμία άλλη.Το συγκεκριμένο θεματικό υπόβαθρο εξευτελίστηκε από τους σκηνοθέτες θρίλερ, αλλά μπροστά στον αληθινό φόβο που απέπνεε η φωνή του Γουέλς εκείνη τη μέρα, οι συγκεκριμένες σκηνοθεσίες έμοιαζαν με μουσική του Μπέρνσταϊν. Όταν ο μάγιστρος από την Κενόσα είπε ότι, τελικά, δεν ήταν μετεωρίτης, αλλά ένα ιπτάμενο όχημα το οποίο σταμάτησε για να βγουν οι Αρειανοί, οι οποίοι ήταν εφοδιασμένοι με ένα θερμικό όπλο που θα έκαιγε άπαντες, το γεγονός ότι είχε αναφερθεί στην αρχή πως επρόκειτο για ραδιοσκηνοθεσία, ξεπεράστηκε. Τα πρώτα τηλεφωνήματα στον σταθμό έδωσαν στον Γουέλς την ευκαιρία να εξαντλήση την αφήγηση. Η βαθιά ανάσα, το κενο ανάμεσα στις προτάσεις, έκανε τον Μεφιστοφελή να τσεκάρει τον κεντρικό κλιματισμό στην κόλαση για τυχόν λάθη. Άνθρωποι έβγαιναν από τα σπίτια τους, κουβαλώντας τα υπάρχοντά τους, για να προσπαθήσουν να βρουν ένα καταφύγιο στο οποίο δεν θα μπορούσαν να φθάσουν οι Αρειανοί. Όταν ο Γουέλς, μέσω τον εξωγήινων, «κατέστρεψε» ολοσχερώς το Νιου Τζέρσεϊ, ανακοίνωσε ότι, «τώρα κατευθύνονται προς τη Νέα Υόρκη».

Από τις 20:15 έως τις 21:30. Ίσως τα μακρύτερα 75 λεπτά της ζωής των Νεοϋορκέζων, τουλάχιστον έως τις 11 Σεπτεμβρίου του 2001. Μόνο με τον ηλεκτρισμό της φωνής του, που θα μπορούσε να κάνει τηγανιτά αυγά να παίξουν σόλο στην ηλεκτρική κιθάρα το «Teenage Wasteland», ο Γουέλς ξεσήκωσε τους ανθρώπους μίας ολόκληρης πόλης. Οι εφημερίδες- που εχθαίρονταν το ραδιόφωνο ως νέο μέσο άμεσο- έγραψαν για μία οχλαγωγία, έναν συμφυρμό ανθρώπων που προσπαθούσε να βρει έξοδο σωτηρίας. Λέγεται ότι υπερέβαλλαν και αυτό δεν προκαλεί έκπληξη. Ο άνθρωπος, είδος ευάλωτο μπρος στην καταστροφή, πιστεύει μόνο στη σωτηρία. Υπήρχαν κάποιοι που στην αρχή αντιλαμβάνονταν ότι πρόκειται για φάρσα και, παρ’ όλα αυτά, μέχρι τη μέση της αφήγησης, εφορμούσαν προς την επιβίωσή τους. Δύσκολο βράδυ για τον σταθμό, για την αστυνομία.Τα πάρκα της Νέας Υόρκης έπρεπε να χωρέσουν χιλιάδες ανθρώπους, οι οποίοι ήλπιζαν ότι ο προηγούμενος θα γίνει ασπίδα, μόνο και μόνο για να γλιτώσουν το τομάρι τους. Και ενώ η εκπομπή συνεχιζόταν, ο Γουέλς, στα 23 χρόνια ζωής του, έστελνε συνεχώς νέους ανθρώπους στον δρόμο.

Την επόμενη μέρα αναγκάστηκε να κάνει συνέντευξη Τύπου, για να πει ότι αυτή η παράφραση του βιβλίου έγινε λόγω του Halloween, ότι η Columbia δεν είχε ευθύνη για αυτό. Ήταν αργά. Οι κριτικές ήταν αυστηρές, αλλά υπήρχε και μία που τον δόξαζε: δεν χρειάστηκε καν να επιδοθεί σε ένα τρικ για να φανεί πόσο ανόητο είναι το ανθρώπινο είδος. Μία κριτική που προβληματιζόταν για το μέλλον, διότι αν μόνο μία ραδιοφωνική εκπομπή, που στηρίχθηκε στο δράμα, μπορούσε να στείλει χιλιάδες ανθρώπους στον δρόμο, τι θα γινόταν με ένα αληθινό όραμα; Μόλις δύο χρόνια μετά, ο Αδόλφος Χίτλερ είχε ήδη, με ένα φαρσοειδές όραμα, χρησιμοποιήσει, όχι τους Αρειανούς αλλά, τους Αρίους του, για να ξεκινήσει την επεκτατική πολιτική σε ό,τι θα ονομαζόταν Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Όταν, δε, ο Αυστριακός δικτάτωρ πληροφορήθηκε τα νέα, ξέσπασε σε δυνατά χάχανα για την ανοησία των Αμερικάνων.

Η ίδια η φωνή της Σκιάς, έμεινε στο σκοτάδι, όπως και όλο το μυστηριώδες πρόσωπο που κάποτε ερωτεύθηκε η Ρίτα Χέιγουορθ, εκτός των ματιών του: μυστηριωδώς, η θέση στην οποία βρίσκονταν επέτρεπε στη μόνη ανοικτή γρίλια του πατζουριού να αφήνει τον ήλιο να πέφτει πάνω τους.